Sve priče o starom Beogradu pune su neobičnih detalja o životu starijih generacija. Sve imaju neku naročitu lepotu i blagost, u poređenju sa pričama današnjice. Ako samo malo zaronite u stranice knjiga i časopisa: „Beograd u sećanjima 1930-1941.“ (Srpska književna zadruga), „Ilustrovana istorija beogradskih kafana“ (Boris Belingar i Boško Mijatović, Arhipelag), „Godišnjak Muzeja grada Beograda“, bićete zaneseni obiljem istorijskih podataka i pikanterijama iz perioda izgradnje i nastajanja našeg glavnog grada; o tome kako se Beograd gradio i ko su bili dobrotvori koji su ostavljali svoje imetke u amanet Beogradu.
Treba čitati memoarsku prozu Lazara Vujaklije, Bogdana Pešića, Milana Đokovića koji su ostavili nama na uživanje bezbrojne, značajne činjenice o ključnim događajima i važnim ličnostima starog Beograda.
Svetozar Zorić, „Lepa varoš“, (Srpski književni glasnik, 1902).:
„Ono što je čovek uopšte najlepše i najvisprenije stvorio, nije, po našem mišljeju, ni zgrada, ni slika, ni kip, ni most, ni lađa, no je sve, ili skoro sve, zajedno i harmonički složeno, a to je: lepa varoš. Priroda je stvorila planine, vode, šume; čovek je sve to ukrasio: on je stvorio lepu varoš.“
Promene u stilu arhitekture
Burna društveno politička istorija Beograda uslovila je promene u razvoju arhitekture. Grad je za 130 godina od zapuštene turske kasabe postao savremena prestonica. Arhitektura je sledila tok balkansko-orijentalne arhitekture u dakadenciji i prerasla u savremenu arhitekturu svetskog ranga.
Period balkanske građanske arhitekture od 1815. do 1835. bio je konačna preorijentacije na zapadno-evropsku arhitekturu. Period od 1835. do 1850. označen je kao stil klasicizma i baroka, a kraj XIX i početak XX veka mešavina je romantizma, gotike i rano-renesansne arhitekture. Od svih varoši u Prvom svetskom ratu, Beograd je najviše stradao, porušene su sve komunalne službe, uništene fabrike. Već dvadesetih godina XX veka beogradska arhitektura je pod uticajem bečke secesije.
Urbanistički razvoj Beograda
Razdoblje od 1886. do 1914. ima poseban značaj u razvoju urbanističkog uređenja Beograda. Tada je Beogradska opština izvršila velike radove u kanalizacionom sistemu, uvedeno je električno osvetljenje, počeo sa radom tramvajski saobraćaj, kaldrmisane su ulice i uredili parkovi. Osnovana su važna Udruženja inženjera i arhitekata, usvojeni su zakoni i propisi o izgradnji Beograda, definisane ulice i rejoni grada.
U prvim decenijama XIX veka Beograd je bio gotovo razrušen (ratovima u XVII i XVIII veku između Austrije i Turske). Osnove za kasnije uređenje Beograda postavljene su za vreme vlade kneza Miloša. Varoš beogradska je bila opasana „šancem“ koji je polazio od pristaništa na Savi sve go Kosančićevog i Topličinog venca i Narodnog pozorišta. U varoš se ulazilo kroz Sava-kapiju, Varoš kapiju, Stambol-kapiju i Vidin-kapiju. Šanac je uništen 1834. godine, a kapije su porušene 1862. godine (Stambol-kapija je postojala najduže, srušena je 1866. godine).
Hatišerif iz 1830
Posle dobijanja Hatišerifa 1830. godine, počinje veliki priliv srpskog stanovništva koje se uglavnom doseljava u srpski deo (oko Saborne crkve i Kneževog konaka) i varoš polako počinje da se pretvara u pravi evropski grad. Godine 1835. bečki inženjer Franc Janke pravi pravougaonu mrežu ulica, osnivaju se Abadžijska čaršija (deo ka današnjoj Balkanskoj ulici) i Fišegdžijska čaršija (početak Bulevara Kralja Aleksandra i deo oko Tašmajdana). Ako se pogleda prodaja stanova u Beogradu po tržišnom cenama danas, može se zaključiti da je još tada defenisano uže gradosko jezgro.
Godine 1842. Beograd je postao prestonica Srbije i radi se uveliko na izgradnji i modernizaciji: 1864. inženjer Emilijan Josimović pravi veliki urbanistički plan regulacije (trebalo je odlučiti koje kuće i zgrade ostaviti, a koje rušiti). Na planu je označeno oko sto zgrada koje je trebalo sačuvati, neke od njih su bile Kapetan-Mišino zdanje, Saborna crkva, Konak kneginje Ljubice, Stara realka (danas Pedagoški muzej, jedinstveni primer klasicizma u arhitekturi) i zgrada u kojoj se nalazila Opština.
Sve do 1896. nisu postojali zakonski propisi koji bu regulisali zidanje zgrada bilo kojih namena. Jedan zanimljiv predlog Udruženja inženjera može se pročitati u „Srpskom tehničkom listu“ iz 1894. po kome bi se sve građevine podele na klase. U prvoj klasi nalazile bi se poljoprivredne zgrade i magacini, u drugu klasu bile bi popisane građanske zrade i niske ustanove (škole, kasarne), u treću klasu bogatije kuće, crkve i banjske zgrade, u četvrtu grupu zgrada ušli bi muzeji, palate i vile, u petu grupu spomenici, a u poslednju, šestu grupu zidanih objekata ušla bi velika mašinska postrojenja. Projektanti i inženjeri počinju da dobijaju radove na konkursima, poput zgrade Uprave fondova (Nikola Nestorović i Andra Stevanović, 1903.), Hotel Moskva, (1906. Jovan Ilkić).
Kapetan Mišino zdanje
Miša Anastasijević, trgovac, ostavio je svoju velelepnu građevinu na tadašnjoj Velikoj pijaci (danas Studentski trg) na korišćenje Velikoj školi koja je bila tek osnovana septembra 1863. godine. Kako je zgrada bila isuviše prostrana za ne tako veliki broj đaka, u njoj su neko vreme bili smešteni Ministarstvo prosvete, Narodna biblioteka, Muzej i Gimnazija (sedmoljetka).
U njoj su sednice držali „Srpsko učeno Društvo“, održavane sednice Narodne skupštine 1864. i 1875. godine. Kada je zgrada građena, u njenoj okolini su bile male, turske kuće; ne zaboravimo, Vasina ulica je još uvek uzana, Knez Mihailova nije prosečena u ulicu; u blizini su tek jedan turski han, par likerdžijica i aščinica (menze za studente i činovnike) i pijaca koja je zauzimala veliki deo placa.
Tek par zgrada u gradu su bile „na sprat“ i nadvisivale male kuće u okolini: Vojna akademija u Kneza Miloša, Staro zdanje (Hotel „Jelen“) kod Saborne crkve i kuća Kolarca na Trgu republike. Graditelj Kapetan-Mišinog zdanja bio je Jan Nevole, Čeh koji je od 1845. radio kao inženjer u „Popečitelstvu vnutrenih dela“.
Pored ove zgrade projektovao je i staru zgradu Vojne Akademije u Kneza Miloša. Nevole je bio inspirisan arhitekturom svoje zemlje, pa je Kapetan-Mišino zdanje slično nekim praškim javnim zgradama. Stručnjaci su u anlizi stilova došli do saznanja da Kapetan Mišino zdanje ima primese lombardijske renesanse i engleske gotske arhitekture.
Elementi ornamentike su rađeni u inostranstvu, a završne, zupčaste kule rađene su od tašmajdanskog kamena. Apolon sa lirom i Minerva sa kopljem i štitom na nišama u pročelju fasade, amor na postamentu i ograda od livenog gvožđa su primer složene ornamentike lepo sprovedene u delo. Zgrada je oduvek bila svetle boje sa crvenkastim ukrasima. Prema istorijskim podacima, materijal za gradnju (gvožđe, lim, terakota) donošen je brodovima ili zapregom iz kamenjara i sa Tašmajdana, a majstori su bili uglavnom Vojvođani i Nemci. I tako, već sto šezdeset godina mi se dičimo ovom prelepom građevinom.
Simićevo imanje- Stari dvor
Oko današnje zgrade Predsedništva u XIX veku bile su močvare obrasle trskom. Ova zgrada je nekada bila Stari konak (Dvor), kasnije i sedište Saveznog izvršnog veća Narodne Republike Srbije. Na ovom neuglednom mestu, daleko od grada, predsednik Državnog Saveta, Stojan Simić je tridesetih godina XIX veka napravio kuću i imanje. Posle desetak godina, u vreme kada je knez Aleksandar Karađorđević stupio na presto 1842., imanje je otkupljeno za knežev dvor. Kasnije je kuća prepravljena za porodicu Obrenović (u njoj su živeli svi osim kneza Miloša).
U burnim događajima u njoj su ubijeni kralj Aleksandar i kraljica Drage, i prelepa kuća je srušena 1903. godine.
U XIX veku je oko Starog konaka bio izgrađen čitav kompleks (Mali dvorac, Dvor prestolonaslednika, zgrada Maršalata dvora i pomoćni objekti). Nijedna od navedenih građevina nije sačuvana do danas.
Prelep Dvor sagrađen je prema projektu arhitekte Aleksandra Bugarskog, unutrašnju dekoraciju i plan su izradili Aleksandar Bugarski, profesor Velike škole Mihailo Valtrović i slikar Domeniko d’Andrea. Svi ukrasi i nameštaj na dvoru rađeni su u bečkim umetničkim radionicama. Istoričari umetnosti se slažu da su spomenuti stručnjaci Dvoru dali simetričnu formu uz bogatu dekoraciju antičkog, renesansnog i baroknog stila. Centralno pročelje fasade Starog dvora bilo je okrenuto prema dvorskom vrtu (gde je bio planiran kompleks za prestolonaslednika) i raskošnije ukrašeno u odnosu na deo zgrade prema ulici Kralja Milana. Svečane sale, biblioteka, zimska bašta i stakleni krov, sve ovo je srušeno i nestalo posle 1903. godine. Tek posle Prvog svetskog rata obnovljeni su neki pozlaćeni gipsani radovi i svečane sale i donešen nameštaj iz Pariza i Beča.
Novi Dvor je zvanično otvoren 1922. godine i dobio svoju pravu namenu. Tridesetih godina XX veka umesto maltera na fasadi urađeni su ukrasni radovi u veštačkom kamenu. U vremenu obnove zemlje posle Drugog svetskog rata, Dvor je dobio novu funkciju i drugačiji izgled (posebno rešenje ulazne partije i fasada prema Bulevaru kralja Aleksandra), prema projektu arhitekte Dragiše Brašovana.
Nestale su dve kupole sa kraljevskim krunama i rekonstruisan je potpuno enterijer prema projektu arhitekte Aleksandra Đorđevića. Sada u njoj ima novih državnih simbola i ostali su vitraži sa temama iz narodnooslobodilačke borbe. Osim Brašovana i Đorđevića, u rekonstrukciji zdanja učestvovali su i arhitekte Bratislav Stojanović, Milan Minić, Slobodan Mihailović i Momčilo Belobrk.
Hotel Srpska kruna
Tamo gde je danas Biblioteka grada Beograda nalazio se Hotel Srpska kruna. Izgrađen je krajem sedamdesetih godina XIX veka pod pravim nazivom Kod srbske krune. Na prelepom mestu, u novoj, modernoj zgradi važila je kao elitni ugostiteljski objekat. Klijenti nisu štedeli pohvale, opisivali su sobe kao „veoma udobne, lepe odaje sa pogledom na parkove Kalemegdana“.
Na spratu se nalazilo 17 soba, u prizemlju su se nalazili otmena kafana, bilijarska sala, čitaonica i trpezarija i kafanska bašta okrenuta ka Kalemgdanu. Vlasnici hotela su bili trgovci i kafedžije. Porodica Krsmanović je zgradu ostavila u zadužbinu Ministarstvu prosvete. Posle Drugog svetskog rata data je na korišćenje Narodnoj biblioteci i na kraju, Biblioteci grada Beograda.
Prema kazivanju Mike Alasa, čestog gosta kafane, ovde je svako veče bilo žive muzike. U ovom hotelu su odsedali vojnici, trgovci, putnici namernici, stranci, pisci, muzičari, novinari. O hotelu su pisali putopisci i književnici. Na prelasku vekova u prizemlju zgrade se nalazila jedno vreme i Beogradska berza i Privredna banka opštine.
Vaš komentar